«یا اصلاً بچه نیار، یا اگر میاری، حتماً دو تا بیار»، «یکی‌یه‌دونه، خل و دیوونه»، «به خاطر بچۀ اولت هم که شده یکی دیگه بیار!» بدون شک شما نیز مانند اغلب افراد متأهل، این دست جملات مرسوم و پرتکرار در بین خانواده‌ها را شنیده‌اید. تک فرزندی موضوعی است که تا قبل از دو دهۀ گذشته، مورد تأیید جوامع و حتی روان‌شناسان نبوده است.
در گذشته فرزندان خیلی زود مشغول به کار می‌شدند و به اقتصاد خانواده کمک می‌کردند. به همین دلیل اغلب خانواده‌ها پرجمعیت بودند. اما امروزه، با تغییر سبک زندگی، اهمیت‌پیدا‌کردن تحصیلات، آگاه‌تر‌شدن والدین و سخت‌ترشدن شرایط اقتصادی، تمایل به تک فرزندی نیز به‌شکل چشم‌گیری افزایش یافته است.
اگرچه تاکنون دربارۀ معایب تک فرزندی نکات زیادی را شنیده یا خوانده‌ایم، اما واقعیت این است که داشتن یک فرزند نیز مانند بسیاری از مسائل دیگر در زندگی، دارای معایب و مزایای خاص خود بوده و هر زوجی باید با توجه به شرایطی که دارد، دربارۀ تعداد فرزندان خود تصمیم‌گیری کند. در این مطلب سعی کرده‌ایم مزایا و معایب برجستۀ یک‌فرزندی را با توجه به تحقیقات روانشناسی سال‌های اخیر، شرح دهیم.
فهرست محتوا
تک فرزندی از دیدگاه روانشناسی
نیاز نیست حتماً به آمارها رجوع کنیم؛ شواهدی که همۀ ما با آن روبه‌رو هستیم حاکی از آن است که در دو دهۀ اخیر، تمایل به داشتن یک فرزند و حتی نداشتن فرزند در بین زوج‌های جوان بسیار زیاد شده است. همین امر سبب شده است که روان‌شناسان و جامعه‌شناسان به بررسی موضوع فرزندآوری و فرزندپروری در جوامع مختلف بپردازند.
روان‌شناسان زیادی داشتن یک فرزند را موضوعی مثبت می‌دانند و معتقدند تک‌فرزندها به خاطر برخورداری از امکانات بیشتر، دارای توانایی‌های متعددی هستند. لورن سندلر، جامعه‌شناس، روزنامه‌نگار و نویسندۀ آمریکایی، یکی از آن تک‌فرزندهایی است که به خاطر رضایتش از تک فرزندی، خودش نیز یک فرزند دارد!
سندلر در کتاب آزادی تک‌فرزند و لذت تک‌بودن می‌گوید: «مطالعات زیادی دربارۀ تک‌فرزندها انجام شده، اما دربارۀ تجربیات واقعی آن‌ها چیزی گفته نمی‌شود. تناقض زیادی بین آنچه با افراط و تفریط دربارۀ بد‌بودن تک فرزندی گفته می‌شود و آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد، وجود دارد. واقعیت این است که آدم‌ها با هم فرق می‌کنند و شخصیت‌ها براساس چیزهای مختلفی شکل می‌گیرند. من در این کتاب می‌خواهم برخی از اطلاعات غلط را تصحیح کنم، بدون اینکه قانون جدیدی برای خوب یا بد بودن داشتن یک فرزند وضع کنم».
برخی دیگر از محققان و روان‌شناسان نیز تک‌فرزندها را «امپراتورهای کوچک» می‌نامند. آن‌ها معتقدند کودکانی که تک‌فرزند هستند، از مشکلات اخلاقی و روحی زیادی برخوردارند. این دسته از روان‌شناسان می‌گویند که این کودکان، خودخواه، پرتوقع و تنها بار می‌آیند. همین مسئله موجب می‌شود تا در کسب توانایی‌های ارتباطات اجتماعی دچار مشکل شوند.
توجه به این نکته که بسیاری از ویژگی‌های بد و خوب، فقط مخصوص تک‌فرزندها نیست، این توانایی را به ما می‌دهد که پدیدۀ تک فرزندی را از زوایای مختلف بررسی کنیم. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مزایا و معایب تنهابودن فرزند اشاره کرده‌ایم. بدون شک هر زوجی با توجه به شرایط زندگی خود می‌تواند گزینه‌هایی را به این فهرست اضافه، یا از آن حذف کند.
مهم‌ترین مزایای تک فرزندی
برخلاف تصور بیشتر مردم، کسانی که فقط یک فرزند دارند می‌توانند با مطالعه و استفاده از راهکارهای تربیتی درست، انسانی توانمند و مفید را برای جامعۀ خود تربیت کنند. در اینجا می‌خواهیم به برخی از مزایای بالقوۀ تک فرزندی اشاره کنیم.
- تک‌فرزندها به دلیل ارتباط مداوم با والدین، وابستگی بیشتری به آن‌ها دارند. در‌عین‌حال، رابطۀ بین والدین و فرزند نیز بسیار قوی‌تر و بهتر است.
- وقتی والدین یک فرزند داشته باشند، تلاش می‌کنند تا همۀ نیازهای فرزندشان را برآورده کنند. این امر در رشد شخصیت، رشد خلاقیت و آرامش روانی فرزند بسیار مؤثر است.
- تک‌فرزندها محوریت توجه والدین را از آن خود می‌کنند. این موضوع کمک می‌کند تا والدین تمام تمرکز خود را روی رشد یک انسان گذاشته و اگر از مسیر صحیح حرکت کنند، امکان موفقیت بیشتری داشته باشند.
- فرزندان یکی‌یک‌دانه چالش‌های بین خواهر و برادری را تجربه نمی‌کنند؛ درنتیجه به‌جای اینکه تمرکز آن‌ها روی حل مشکلات با خواهر و برادر خود باشد، روی توسعۀ فردی و رشد شخصیت خویش خواهد بود.
- تک‌فرزندها مجبور نیستند برای جلب توجه والدین خود، با خواهر یا برادرشان رقابت کنند.
- یگانه فرزند، خواهر یا برادری ندارد تا با او مقایسه شود. مقایسۀ فرزندان با یکدیگر (به‌عمد یا غیرعمد) بین بسیاری از والدین رایج است.
- تحقیقات روان‌شناسان نشان داده است که تک‌فرزندها مستقل‌تر هستند.
- فرزندان تک، در خانه زمان بیشتر و فضای مناسب‌تری برای تفکر و شناخت خود دارند.
- توجه و تمرکز والدین، اگر خسته‌کننده و بیش از حد نباشد، اعتماد‌به‌نفس تک‌فرزندها را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که بسیاری از کودکان و نوجوانان تنها، تمایل و انگیزۀ بیشتری برای کسب دستاوردهای منحصربه‌فرد دارند.
- بزرگ‌ترین زره در برابر تنهایی این است که یاد بگیریم وقتی تنها هستیم، چگونه آن را برای خود به فرصت تبدیل کنیم و از آن لذت ببریم. این چیزی است که تک‌فرزندها از همان ابتدا به‌طور ناخودآگاه می‌آموزند.
- بچه‌های تنها در دوستی‌ها عمیق و ماهر هستند. آن‌ها به‌واسطۀ اینکه بیشترین ارتباط را با بزرگ‌سال‌ها دارند، تمایل دارند که رفتارهای بالغانه‌‌تری از خود نشان دهند و به همین دلیل در بسیاری از روابط و کارهای خود ماهرتر عمل می‌کنند.
عمده‌ترین معایب تک فرزندی
اگر والدین دغدغۀ تربیت فرزند را جدی نگیرند و در برابر چالش‌های تک فرزندی راهکار مناسب را پیاده‌سازی نکنند، درگیر مشکلاتی می‌شوند که طی دهه‌ها با عنوان معایب تک فرزندی از آن‌ها یاد شده است. عمده‌ترین معایب یک‌فرزندی به شرح زیر است:
- تک‌فرزندها هم‌سن‌و‌سالی ندارند که با او رشد کنند و دنیای کودکانۀ خود را به اشتراک بگذارند.
- یگانه فرزند برای عملکرد خوب در درس و سایر فعالیت‌ها از طرف والدین تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد.
- والدینی که یک فرزند دارند، در موقعیت‌های مختلف از فرزند خود حمایت بیش از حد می‌کنند.
- کودکان تنها، از همان ابتدا برای دوست‌یابی با مشکل مواجه هستند.
- تک‌فرزندها پس از ازدواج، برای داشتن فرزند تحت فشار قرار می‌گیرند؛ زیرا فقط آن‌ها هستند که می‌توانند نام خانوادگی را حفظ کنند.
- تک‌فرزند به‌عنوان تنها مراقب والدین سالمند خود، فشارهای روحی و جسمی زیادی را متحمل می‌شود.
- تک‌فرزندها هرگز تجربۀ داشتن خواهرزاده و برادرزاده را نخواهند داشت. درواقع آن‌ها در بزرگسالی با کمبود روابط خانوادگی مواجه خواهند بود.
شیوه‌های مناسب تربیتی برای خانواده‌های تک‌فرزند
اگر شما هم جزو آن دسته افرادی هستید که به دلایل مختلف تک فرزندی را انتخاب کرده‌اید، اصلاً نباید نگران این موضوع باشید. برخلاف باور عمومی جامعه، شما می‌توانید یک فرزند داشته باشید و به زندگی خوب و موفق خود ادامه دهید.
داشتن یک فرزند برای والدین نیز مزایایی دارد. برای مثال شما می‌توانید از نظر مادی، محبت و توجه، تمرکز خود را روی یک فرد گذاشته و در‌حالی‌که زمان کافی برای پیشرفت در زندگی، روابط و کار خود دارید، یک انسان دیگر را نیز به مناسب‌ترین روش تربیت کنید.
البته نزدیک‌شدن به موفقیت در تربیت تک‌فرزند، نیازمند مطالعه، تفکر عمیق و استفاده از مشاوره کودک است. یک مشاور کودک خوب می‌تواند در این مسیر پر‌فراز‌و‌نشیب کمک زیادی به شما کند.
یاری وی با ارائۀ مشاورۀ تخصصی کودک، تا حد زیادی از نگرانی والدین برای تربیت فرزندشان کاسته است. ما در تیم یاری وی هستیم تا به‌روزترین روش‌های تربیتی را به بهترین شکل در اختیار والدین قرار دهیم.
