تکرار مداوم یک فکر یا حرکت ممکن است جای خود را از دقت زیاد به وسواس بدهد. تفکر وسواسی همان چیزی است که ممکن است فقط در ذهن باقی نمانده و به رفتار نفوذ کند. اینجاست که خود را به‌شکل یک اختلال آزاردهنده در درجۀ اول برای خود شخص نشان می‌دهد. مشکلی که می‌توانید با کمک مشاوره وسواس فکری و رفتاری آن را حل کنید. در این مسیر یاری وی همراه شماست.
فهرست محتوا
اختلال وسواس را بیشتر بشناسیم
وسواس می‌تواند در شکل‌های مختلفی بروز پیدا کند. تفکراتی مثل اینکه «در را قفل کرده‌ام یا نه!»، «کیف پولم را برداشته‌ام؟» اگر هر روز و چندین بار تکرار شوند، رفتارهای ما را تغییر می‌دهند.
چک‌کردن‌های مداوم، شست‌وشوی مکرر، مشکل قرینه‌بودن، شک و تکرار اعمال مذهبی مثل نماز و روزه و… همه و همه می‌توانند خود را در قالب یک اختلال، یعنی وسواس، نشان دهند.
اما این بدان معنا نیست که اگر شما گاهی شک می‌کنید که کاری را انجام داده‌اید یا نه، حتماً وسواس دارید. وسواس فکری عملی که به نام OCD هم شناخته می‌شود، نوعی اختلال در ذهن است که به‌صورت مداوم تکرار و باعث اضطراب فرد می‌شود. درواقع فرد با انجام یک کار یا فکرکردن زیاد به یک مسئله، سعی در کنترل‌کردن آن دارد.در واقع وسواس فکری عاملی مهم در بروز افسردگی است و باعث عدم موفقیت فرد می شوذ.برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد راهکارهای درمان افسردگی,مقاله 5 راهکار سریع برای درمان افسردگی را مطالعه کنید.
وسواس فکری
اولین مرحله‌ای که وسواس شروع به ریشه‌کردن می‌کند، وسواس فکری است. افکار مزاحمی که در قالب‌های مختلف بروز پیدا می‌کنند. این افکار الزاماً در اشخاص مختلف ثابت نیستند. برای مثال، ممکن است شخصی وسواس در تمیزی و شخص دیگری وسواس نظم داشته باشد.
درواقع، کمال‌طلبی گاهی در شکل ناقص جای خود را به وسواس فکری می‌دهد. مواردی مثل اینکه شخصی مدام دست‌های خود را می‌شوید، یا اتاق خود را روزی چند مرتبه تمیز می‌کند و به دیگران اجازۀ ورود نمی‌دهد تا مبادا محیط را آلوده کنند، جزو علائم وسواس هستند.
نشانه‌های وسواس فکری
برخی از رایجترین نشانه‌های وسواس فکری عبارت‌اند از:
- فکرکردن به قفل‌شدن در یا خاموش‌کردن اجاق گاز؛
- همراه‌داشتن کیف پول؛
- وارسی‌کردن مداوم صورت و ظاهر جلوی آینه؛
- بررسی مداوم درست‌انجام‌دادن کارها یا گفتن حرف‌ها؛
- نگه‌داشتن وسایل قدیمی و بدون استفاده.
درمان وسواس فکری
وسواس فکری اولین مرحله از این بیماری است. درواقع با آگاهی از این مرحله، درمان وسواس فکری ساده‌تر خواهد بود. از طرف دیگر، به دلیل پیچیده‌بودن روان و مغز، نمی‌توان انتظار داشت که شخص به‌سادگی بتواند بدون هیچ‌گونه کمکی این مسئله را حل کند. چه‌بسا که باعث اضطراب بیشتر و درنتیجه پیچیدگی درمان شود.
یک راه‌حل ساده و کارآمد، مشاوره وسواس فکری است. درواقع مشاور در مرحلۀ اول با تشخیص نوع وسواس می‌تواند شما را در مسیر درست درمان و رفع مشکل هدایت کند.
وسواس رفتاری
اگر در مرحلۀ اول، شخص به‌درستی متوجه مشکل وسواس فکری نشود، کم‌کم این مسئله در رفتار او بروز پیدا می‌کند. وسواس رفتاری باعث می‌شود که فرد، زمان زیادی را صرف کارهای بیهوده کند و اضطراب بیشتری داشته باشد.
برخی از رایجترین وسواس‌های رفتاری شامل موارد زیر است:
- تلاش برای قرینه‌نگه‌داشتن اجسام و حتی آرایش یا پیرایش صورت؛
- مرتب‌کردن مداوم اشیا؛
- چند بار شستن دست‌ها؛
- تمیزکردن چند‌بارۀ محیط؛
- دوباره‌نویسی یا دوباره‌خوانی.
درمان وسواس رفتاری
با توجه به اینکه وسواس در این مرحله عمیق‌تر شده است، نوع درمان آن نیز متفاوت‌تر خواهد بود. در مرحلۀ وسواس فکری می‌توان با انجام مشاوره وسواس فکری آن را تا حد زیادی کنترل کرد و بهبود بخشید. درحالیکه در وسواس رفتاری فرد باید وارد مرحلۀ روان‌درمانی شد. اگر پیشرفت وسواس زیاد باشد، از سایر روش‌های درمانی هم استفاده خواهد شد.
تست وسواس
برخی از افرادی که به وسواس دچار هستند، متوجه این مشکل در خود نشده و باعث دامن‌زدن به وسواس فکری و رفتاری خود می‌شوند. درصورتیکه تشخیص و مشاوره وسواس فکری می‌تواند فرد را از اضطراب و مشکلی که دائم با آن درگیر است، رها کند.
تست وسواس یکی از روش‌های تشخیص است. براساس این تست مشخص می‌شود که فرد چه نوع وسواسی را در چه مرحله‌ای دارد. با کمک تست وسواس، درمان در این حوزه و همچنین مشاوره وسواس فکری و رفتاری بسیار دقیق‌تر خواهد شد.
اختلال شخصیت وسواسی جبری
شکلی پیشرفته از وسواس را که نوعی اختلال محسوب می‌شود می‌توان اختلال شخصیت وسواسی جبری دانست. در این اختلال، فرد همه‌چیز را براساس یک کمال‌گرایی منفی و کاملاً خط‌کشی‌شده می‌بیند. این اختلال باعث ازدست‌دادن روابط اجتماعی و بروز افسردگی و همچنین گرایش به مصرف مواد‌مخدر می‌شود.
مشکلی که در وسواسی جبری وجود دارد این است که شخص گمان می‌کند که هر چیزی در تفکر اوست، کاملاً درست است. به همین دلیل می‌خواهد همۀ کارها را خودش انجام دهد و کاری را به دیگران نمی‌سپارد. این اختلال در مردان شایع‌تر از زنان است و یکی از مواردی است که باید توسط مشاور و روان‌شناس تشخیص داده شده و درمان شود.
معرفی انواع وسواس‌ها و راه‌های درمان آن
وسواس در هر فرد می‌تواند به‌نوعی بروز پیدا کند. به همین دلیل، انواع مختلفی از وسواس وجود دارد که شناخت آن‌ها می‌تواند باعث پذیرش ساده‌تر در هر فرد شود. درواقع، برای شروع درمان و مشاوره وسواس فکری و رفتاری ابتدا باید شخص این مسئله را بپذیرد. در مراحل بعدی، به کمک مشاور و روان‌شناس، فرایند درمان آن طی شود.
وسواس کندن مو
یکی از اختلالات وسواسی که بیشتر به چشم یک عادت اشتباه به آن نگاه می‌شود، وسواس کندن مو است. در این اختلال، اشخاص بیشتر تمایل به کندن موی سر خود دارند. گرچه کندن موی ابرو، مژه، ریش یا سبیل هم زیاد انجام می‌شود. درواقع، شخص در این نوع اختلال تسلطی بر این کار ندارد و با کندن مو، به‌صورت ناخودآگاه سعی در کنترل اضطراب خود دارد.
وسواس کندن مو با عنوان «تریکوتیلومانیا» شناخته می‌شود که برای درمان آن به مشاوره وسواس فکری و رفتاری نیاز است.
وسواس شست‌وشو
رایجترین نوع وسواس که بیشتر ما آن را در اطرافیان خود دیده‌ایم، وسواس شست‌وشو است. در این نوع وسواس، شخص تصور می‌کند که اجسام و حتی گاهی صورت و بدن خودش تمیزی‌ناپذیر است. برای مثال، یک ظرف را چندین مرتبه می‌شوید، کف اتاق و خانه را هر روز یا روزی چند مرتبه طی می‌کشد و حمام‌های طولانی‌مدت می‌رود.
درواقع، افراط در شست‌وشو و تمیزی نوعی وسواس به شمار می‌رود که باید به‌خوبی ریشه‌یابی و درمان شود؛ چراکه فرد زمان زیادی را برای شست‌وشو می‌گذارد و بار روانی زیادی را از این جهت به دوش می‌کشد.
وسواس مذهبی
یکی دیگر از انواع وسواس مربوط به امور مذهبی است که در شکل‌های مختلف بروز پیدا می‌کند. وسواس نجس و پاکی ازجمله رایجترین نوع وسواس مذهبی است که فرد تصور می‌کند هرچقدر یک محیط را می‌شوید، پاک نخواهد شد. این وسواس حتی گاهی درمورد بدن خود شخص هم وجود دارد.
افکار وسواسی در‌عین‌حال ممکن است در برخی از مناسک مذهبی مثل رفتن به مسجد یا کلیسا باشد. دعا‌کردن‌های بیش از حد، تکرار و شک زیاد در انجام مناسک مذهبی و احساس گناه کردن‌های بی‌دلیل، ازجمله موارد وسواس مذهبی هستند.
وسواس وارسی‌کردن
از دیگر انواع شایع وسواس می‌توان به وسواس وارسی‌کردن اشاره کرد. موردی که ممکن است خود ما هم در موقعیت‌های مختلف آن را تجربه کرده باشیم؛ مثل قفل‌کردن درب خانه یا ماشین، خاموش‌کردن اجاق گاز، همراه‌داشتن کیف پول یا دسته‌کلید.
گاهی این موارد به دلیل نگرانی ما و محض احتیاط انجام می‌شود، اما اگر به‌صورت مداوم باشد، شکلی از وسواس را به خود می‌گیرد.
در این نوع وسواس، شخص اضطراب زیادی را تجربه می‌کند؛ تا اینکه به‌صورت عملی چندین بار موضوع را وارسی کند. درنهایت، این کار به نوعی وسواس برای او تبدیل می‌شود.
وسواس تقارن
شاید در نگاه اول جالب به نظر برسد: فردی که با ظرافت تمام همه‌چیز را قرینه می‌چیند. موضوعی که تأثیر زیادی در زیبایی‌شناختی دارد. اما گاهی قرینه‌نبودن چیزی می‌تواند باعث پریشانی و اضطراب در افراد شود. تا جایی که اگر اجسام در حالت قرینه قرار نگیرند، آن فرد هم آرام نمی‌شود. این افراد مبتلا به وسواس تقارن هستند که بیشتر در سنین پایین بروز پیدا می‌کند و به‌سادگی قابل تشخیص است.
وسواس جنسی
یکی از انواع عجیب وسواس که شاید خود فرد متوجه آن نشود، وسواس جنسی است؛ تفکراتی که در این زمینه به سراغ فرد می‌آیند و باعث اضطراب و تشویش مداوم او می‌شوند. در این نوع وسواس، جنسیت چندان تأثیرگذار نیست و فرد دچار افکار بیمارگونه‌ای می‌شود.
برخی از نشانه‌های وسواس جنسی عبارت‌اند از:
- تصور همجنس‌گرا‌بودن؛
- فکرکردن درمورد مسائل جنسی درمورد همکاران و سایر اشخاص؛
- فکرکردن درمورد خیانت به همسر؛
- نگرانی زیاد درمورد بیماری‌های مقاربتی؛
- و… .
این نوع وسواس اگر به‌موقع تشخیص داده نشود و مورد درمان قرار نگیرد، تبعات زیادی را برای فرد دارد. اضطراب زیاد، احساس سرزنش و گناه، عذاب وجدان، گوشه‌گیری و افسردگی، اختلال در برقراری روابط جنسی و… برخی از پیامدهای این نوع وسواس هستند.
درمان وسواس جنسی
برخلاف سایر انواع وسواس، معمولاً فردی که وسواس جنسی دارد حاضر به پذیرش این اختلال در خود نیست. به همین دلیل، این افراد برای درمان خود کمتر تلاش می‌کنند. درصورتیکه مشاوره وسواس فکری می‌تواند این مشکل را به حداقل رسانده و آن را رفع کند؛ چراکه وسواس به‌طور کلی باعث مختل‌شدن زندگی فرد می‌شود.
دو روش درمانی رایج برای وسواس جنسی از طریق سکس‌تراپیست و روان‌پزشک انجام می‌شود. درواقع با توجه به نوع وسواس و میزان آن، یکی از این روش‌ها توصیه می‌شود.
درصورتیکه فردی گرایش ذهنی به این نوع وسواس داشته باشد، به کمک سکس‌تراپیست می‌تواند این مشکل را حل کند. گاهی دلیل بروز اختلال، منشأ هورمونی دارد که در این زمینه روان‌پزشک می‌تواند با تجویز دارو، این میل را در فرد کاهش دهد.
وسواس احتکار
شاید در اطراف خود، افرادی را که وسواس احتکار دارند زیاد دیده باشید. این نوع وسواس بیشتر در بین افراد میانسال به چشم می‌خورد. درواقع این افراد گرایش به نگه‌داشتن هر نوع وسیله دارند و حاضر نیستند آن‌ها را تعویض کرده یا دور بیندازند؛ حتی اگر هیچ استفاده‌ای از وسایل خود نکنند.
یکی از نشانه‌های این افراد، محیط زندگی یا اتاق پر از وسایل بی‌مصرف و ناکارآمد است که همیشه شلوغ و درهم و برهم است.
وسواس تکرار
ممکن است کمی عجیب به نظر برسد، ولی برخی از افراد تا کاری را به‌صورت خودآگاه تکرار نکنند، ذهنشان آرام نمی‌شود. این مسئله به وسواس تکرار در این اشخاص برمی‌گردد. مهم یا ساده بودن این کارها چندان اهمیتی ندارد؛ برای مثال تکان‌دادن پا یا سر، ضربه‌زدن با انگشت، تکرار کلمات و جملات به‌صورت غیرمنطقی و… .
تفاوت این نوع وسواس با تیک این است که وسواس به‌صورت آگاهانه انجام می‌شود، درحالیکه شخصی که تیک دارد آن را به‌صورت ناخودآگاه انجام می‌دهد.
رهایی از افکار وسواسی
همۀ ما در شرایط مختلف، افکار آزاردهنده و وسواسی را تجربه کرده‌ایم. اما این به‌معنی داشتن اختلال وسواس نیست. درواقع، افکاری را که گذرا هستند نمی‌توان به‌عنوان وسواس شناخت و یک مؤلفۀ ثابت برای این امر، تکرارشدن است.
افکاری که شخص با فکرکردن به آن‌ها می‌خواهد به‌نوعی اضطراب خود را کنترل کند، اما درواقع باعث ریشه‌دارشدن اضطراب و عدم کنترل بر رفتار خود می‌شود.
به همین دلیل بهتر است در درجۀ اول خود را محک بزنید که چه میزان درگیر این گونه افکار هستید. در این مسیر، حتماً از مشاوره وسواس فکری رفتاری استفاده کنید تا بدون نگرانی بتوانید این مشکل را حل کنید.
راهکارهای غلبه بر وسواس
ابتدا افکار آزاردهندۀ خود را شناسایی کنید. در مرحلۀ بعد ببینید چند بار تکرار می‌شوند و چه میزان از وقت و انرژی شما را هدر می‌دهند. اگر افکار یا رفتار وسواس‌گونه دارید، در درجۀ اول این راهکارهای ساده را پیش بگیرید:
حواستان را از موضوع اصلی پرت کنید:
یک فکر مدام در ذهن شماست و اجازه نمی‌دهد آرام باشید؟ بروید کمی بدوید، فیلم تماشا کنید، با دوست خود تماس بگیرید و کمی حرف بزنید. به عبارت دیگر، کاری را که از آن لذت می‌برید انجام دهید.
کارهای نصفه و نیمه را تمام کنید:
یکی از دلایل اضطراب، گرچه در حالت پنهان، ناتمام‌ماندن یا شروع‌نکردن کارهایی است که مدام به آن‌ها فکر می‌کنیم. پس کارهای نیمه‌تمام خود را انجام دهید. مثلاً کتابی که مدت‌هاست باز مانده، وظایف کاری که چند روز است به تعویق افتاده، تماس تلفنی که از آن طفره می‌روید، برنامه‌ریزی که باید برای هفتۀ آینده انجام می‌دادید و… .
هدف تعیین کنید:
بی‌هدف‌بودن می‌تواند شما را دلسرد کند و باعث هجوم افکار مزاحم به ذهن شما شود. پس در درجۀ اول برای خود اهداف کوچک و بزرگ تعیین کنید. لازم نیست شاخ غول را بشکنید. اهداف کلی بچینید و آن‌ها را به هدف‌های کوچک‌تر خرد کنید. این کار باعث تمرکز ذهنی و دوری از افکار مزاحم می‌شود. درواقع با این کار در یک مسیر درست پیش می‌روید.
ورزش کنید:
روزانه بخش زیادی از انرژی ما از دست می‌رود. بخش زیادی هم صرف فکرکردن به امور بی‌اهمیت می‌شود. نتیجۀ آن هم کسالت و خستگی مداوم است. روزانه کمی پیاده‌روی کنید. از مدیتیشن کمک بگیرید. اگر اهل هیجان هستید، ورزش‌های هیجانی را دنبال کنید. انرژی خود را با ورزش‌کردن مدیریت کنید و اجازۀ ورود افکار مزاحم را ندهید.
روابط اجتماعی خود را حفظ کنید:
ارتباط با افراد مختلف باعث حس نشاط در شما می‌شود. روابط خود را حفظ و با افراد دیگر معاشرت کنید. اگر ایرادی در رفتار شماست، با خانوادۀ خود درمورد آن صحبت کنید و از آن‌ها نظرخواهی کنید.
روش‌های درمانی وسواس
مغز هم مانند سایر اندام‌های بدن ممکن است گاهی با اختلال عملکرد مواجه شود. بنابراین نباید انتظار داشته باشید که با خوددرمانی بتوانید به نتیجۀ مطلوب برسید.
وسواس یکی از مواردی است که باعث اختلال در فکر یا رفتار فرد می‌شود، که در مراحل اولیه شاید چندان مهم تلقی نشود. درصورتیکه در این مرحله می‌توان با تشخیص درست از پیشرفت آن جلوگیری کرد.
انواع مختلف وسواس را می‌توان با استفاده از روش‌های مختلفی درمان کرد که هر روش باید متناسب با شرایط مختلفی انتخاب شود. این همان نکته‌ای است که اهمیت مشاوره وسواس فکری را نشان می‌دهد.
روان‌درمانی وسواس
با مراجعه به روان‌شناس، با توجه به میزان و نوع وسواس، اولین مرحله مشاوره است. اگر وسواس هنوز در فرد ریشه‌دار نشده باشد، مراحل روان‌درمانی صورت می‌گیرد. این روش انواع مختلفی دارد که متناسب با هر شخص انجام می‌شود.
از رایجترین روش‌های درمانی برای وسواس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان شناختی رفتاری؛
- درمان روان‌پویشی؛
- مواجهه و جلوگیری از پاسخ.
روا‌پزشکی وسواس
در مرحله‌ای که وسواس عمیق‌تر شده است، به تشخیص پزشک ممکن است از روش‌های دارویی برای درمان استفاده شود. البته در این روش، روان‌درمانی به همراه مصرف داروست.
داروی وسواس
اولین و مهم‌ترین داروی وسواس، پذیرش آن است. درواقع باید فرد بپذیرد و به فرایند درمان خود کمک کند. در غیر این صورت، دارو به‌تنهایی نمی‌تواند معجزه کند. داروهای وسواس با توجه به هر شخص تجویز می‌شوند و نمی‌توان یک داروی ثابت را برای همه معرفی کرد. این داروها به‌طور عمومی ضد اضطراب و ضد افسردگی هستند که برای یک دورۀ زمانی کوتاه مصرف می‌شوند و علائم عملکردی را در فرد کاهش می‌دهند.
فرایند درمان وسواس
وسواس طی یک فرایند زمانی به وجود می‌آید، پس نباید انتظار داشته باشید با چند جلسه مشاوره وسواس فکری رفتاری، آن را درمان کنید.
ابتدا در تصمیم خود مصمم باشید. درواقع شما باید بخواهید از شر افکار مزاحم که در برخی موارد هم تبدیل به رفتارهای شما شده است، رها شوید. با این کار، فرایند درمانی خود را سرعت می‌بخشید.
اولین گام، مشاوره و تشخیص است. در این مرحله شما متوجه میزان و نوع وسواس خود می‌شوید. سپس باید در مراحل بعدی، نوع درمان برای شما تشخیص داده شود. برای درمان کامل باید یک دورۀ زمانی را طی کنید تا به شرایط مطلوب برسید.
چالش زندگی با همسر وسواسی
یکی از مشکلات اساسی که اشخاص وسواسی با آن درگیر هستند، در زندگی شخصی است. به‌ویژه اگر متأهل باشند، چالش‌های زیادی را تجربه خواهند کرد. بهترین راه‌حل این است که در رابطه با همسر وسواسی، فرایند درمان را شروع کنید. اما راهکارهای کلی و عمومی هم برای این موضوع وجود دارد.
او را درک کنید:
پیش از هر چیز بپذیرید که همسر شما با افکار یا رفتارش قصد آزار شما را ندارد. او سعی می‌کند با این کارها، بر اضطراب خود غلبه کند. با او گفت‌وگو کنید و اجازه دهید احساسات خود را بیان کند. با این کار، احساس صمیمیت و درک بیشتری به وجود می‌آید.
به کنترل احساسات او کمک کنید:
همراهی شما نقش زیادی در کنترل افکار و رفتارهای وسواسی دارد. به او کمک کنید از طریق روش‌های مختلف احساسات خود را بروز دهد و هیجانات خود را تخلیه کند. این کار باعث کم‌شدن اضطراب در او خواهد شد.
اضطراب او را کاهش دهید:
اشخاصی که درگیر وسواس هستند، از اضطراب زیاد رنج می‌برند؛ درنتیجه کاهش عوامل استرس‌زا می‌تواند در کنترل افکار و احساسات آن‌ها نقش زیادی داشته باشد. کارهایی را که به رفع اضطراب او کمک می‌کند انجام دهید. او را به انجام مدیتیشن یا فعالیت‌هایی که به آن‌ها علاقه دارد، تشویق کنید.
یک زمان مشخص در نظر بگیرید:
یکی از مواردی که می‌تواند به کاهش وسواس و کنترل آن کمک کند این است که عامل استرس‌زا مدیریت شود. مثلاً اگر همسر شما اضطراب تمیزکردن دارد، به او بگویید که برای این کار یک زمان مشخص در نظر بگیرد و خارج از این زمان لازم نیست کاری انجام دهد.
نقش مشاوره وسواس فکری رفتاری
در گام اول، برای درمان وسواس به مشاوره وسواس فکری نیاز خواهید داشت؛ چراکه تشخیص در این مرحله انجام می‌شود و علت آن ریشه‌یابی خواهد شد. پیگیری جلسات مشاوره می‌تواند کمک زیادی به رفع این مشکل کرده و چه بسا نیازی به استفاده از روش‌های دارودرمانی نباشد.
مرکز مشاوره آنلاین یاری وی ساده‌ترین راه مشاوره را در اختیار شما قرار داده است. مهم نیست در کجای کره خاکی هستید با اولین کلیک می‌توانید با مشاوران زبده فارسی‌زبان صحبت کنید. سامانه یاری وی خدمات مشاوره آنلاین روانشناسی را به صورت اختصاصی به فارسی‌زبانان خارج از ایران ارائه می‌دهد.
شما می‌توانید به صورت تماس صوتی، تصویری و حتی چت متنی همین لحظه از خدمات مشاوره وسواس فکری به‌صورت آنلاین استفاده کنید.
