روانشناسان تا کنون اظهارات متفاوتی در رابطه با احساسات اساسی ما و تقسیم‌بندی آن‌ها داشته‌اند. این احساسات اساسی همیشه مثبت یا منفی نیستند. اما پاسخ این سوال که، اصلا احساس چیست و چه مبانی اساسی دارد را در ادامه با هم بررسی می‌کنیم.
فهرست محتوا
احساسات چیست؟
شاید مفهوم احساس در نگاه اول ساده به نظر برسد اما دانشمندان در توافق جهت تعریف معنای واحدی برای آن مشکلاتی دارند. آخرین باری را در نظر بگیرید که از سخنان یک همکلاسی، یا دوست عصبانی شدید، نسبت به سخنرانی در یک جلسه اضطراب داشتید یا از چیزی وحشت کردید، برخی از دانشمندان معتقدند که احساسات، حاصل انجام مجموعه ای از واکنش‌های بدن نسبت به اتفاق یا موضعی است.
مثلا زمانی که از چیزی شگفت زده می‌شوید (وَو) را به کار می‌برید. این احساسات همچنین می‌توانند فریاد زدن شما باشد زمانی که موضوعی عصبانی‌تان کرده باشد. همین گروه دانشمندان و روانشناسان احساسات اساسی را به 5 گروه اصلی تقسیم‌بندی کرده‌اند. اگر انیمیشن Inside Out را دیده باشید احتمالا با این 5 حس آشنا باشید:
- خشم
- خوشبختی
- غم
- انزجار
- ترس
در طول دهه 1970 روانشناسی به نام پل اکمن 6 احساس اساسی را شناسایی کرد. احساساتی که به عقیده‌اش در همه فرهنگ‌های انسانی تجربه شده است. او همین لیست 5 عددی به اضافه تعجب را به عنوان احساسات اساسی معرفی کرد. پل اکمن بعدا لیست احساسات اساسی خود را گسترش داد و مواردی مانند غرور، شرم، خجالت و هیجان را در آن گنجاند. اما شواهد اخیر نشان می‌دهد که ما بسیاری از احساسات دیگر را نیز در زندگی روزمره خود تجربه می‌کنیم. اما بیایید کمی بیشتر با این احساسات پایه‌ای آشنا شویم.
احساسی به نام خوشبختی
از بین انواع مختلف احساسات، خوشبختی تمایل به احساسی است که مردم بیشتر برای تجربه آن تلاش می‌کنند. خوشبختی غالباً به عنوان یک حالت احساسی دلپذیر تعریف می‌شود که با احساس قناعت، شادی، رضایت، خوشبختی و رفاه همراه است. تحقیقات در مورد خوشبختی از دهه 1960 به طور قابل توجهی در تعدادی از رشته‌ها از جمله شاخه‌ای از روانشناسی معروف به روانشناسی مثبت، افزایش یافته است. این نوع احساسات گاهی از طریق موارد زیر مشخص می‌شوند
- حالات صورت: لبخند زدن
- زبان بدن: موضع آرام
- تن صدا: دلنشین
در حالی که خوشبختی به عنوان یکی از احساسات اساسی بشر در نظر گرفته می‌شود، اما عواملی که فکر می‌کنیم خوشبختی ایجاد می‌کنند، ریشه در فرهنگ دارند. به عنوان مثال، تعلیمات فرهنگ پاپ بر این نکته تأکید دارد که دستیابی به موارد خاصی مانند خرید خانه یا شغل پردرآمد موجب خوشبختی خواهد شد.
حقایق آنچه در واقع به خوشبختی کمک می‌کنند، اغلب بسیار پیچیده‌تر و کاملاً فردی‌ترند. در گذشته مردم مدت‌ها معتقد بودند که خوشبختی و سلامتی با هم ارتباط دارند. تحقیقات از این ایده حمایت می‌کنند که خوشبختی می‌تواند در سلامت جسمی و روانی نقش داشته باشد. حس خوشبختی با افزایش طول عمر و افزایش رضایت زناشویی در ارتباط است و بالعکس. به عنوان مثال، احساس استرس، اضطراب، افسردگی و تنهایی با مواردی مانند کاهش ایمنی بدن، افزایش التهاب و کاهش امید به زندگی مرتبط هستند.
احساسی به نام غم
غم و اندوه نوع دیگری از عواطف و احساسا اساسی است که غالباً به عنوان یک حالت عاطفی گذرا تعریف می‌شود. غم با احساس ناامیدی، اندوه، بی‌علاقگی و خلق و خوی خسته کننده مشخص می‌شود. مانند سایر احساسات، غم و اندوه چیزی است که همه افراد گاه به گاه تجربه می‌کنند. در برخی موارد، افراد می‌توانند دوره های طولانی و شدید غم و اندوه را تجربه کنند که حتی می‌تواند به افسردگی تبدیل شود. غم و اندوه را می‌توان به روش‌های مختلفی بیان کرد از جمله:
- گریه
- خلق و خوی بد
- بی‌حالی
- آرامش زیاد
- کناره‌گیری از دیگران
نوع و شدت غم ممکن است بسته به علت اصلی آن، متفاوت باشد و به طبع نحوه کنار آمدن افراد با چنین احساساتی نیز متفاوت خواهد بود. غم و اندوه اغلب می‌تواند افراد را به سمت سازوکارهای مقابله‌ای مانند دوری از افراد دیگر و خوددرمانی و سوق دهد. چنین رفتارهایی در واقع می‌توانند احساس غم و اندوه را تشدید و مدت درگیری با این احساسات را طولانی‌تر کنند. ما در یاری وی با ارائه مشاوره‌های روانشناسی، همراه و کنار شماییم تا هرچه زودتر از غم و اندوه رها شوید.
احساسی به نام ترس
ترس یکی دیگر از احساسات اساسی قدرتمند است که می‌تواند در بقا نیز نقش مهمی داشته باشد. هنگامی که با نوعی خطر روبرو می‌شوید و ترس را تجربه می‌کنید، عضلات شما متشنج می‌شوند، ضربان قلب و تنفس شما افزایش می‌یابد، ذهن شما هوشیارتر می‌شود و بدن خود را برای فرار از خطر و یا ایستادن و مبارزه آماده می‌کند. این پاسخ به شما اطمینان می‌دهد که آمادگی مقابله موثر با تهدیدهای محیط خود را دارید. بیان این نوع احساسات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حالات صورت: گشاد شدن چشم و عقب کشیدن چانه
- زبان بدن: تلاش برای پنهان کردن ترس یا لکنت
- واکنش‌های فیزیولوژیکی: تنفس سریع و افزایش ضربان قلب
البته همه ترس را به یک شکل تجربه نمی‌کنند. برخی از افراد ممکن است نسبت به ترس حساسیت بیشتری داشته باشند و موقعیت‌ها و یا اشیای خاص بیشتر باعث ایجاد این احساسات در آن‌ها شوند می‌شوند. ترس پاسخی عاطفی به یک تهدید فوری است. همچنین می‌توانیم در برابر تهدیدهای پیش‌بینی شده یا حتی افکار خود در مورد خطرات احتمالی، واکنش مشابهی داشته باشیم و این همان چیزی است که به طور کلی آن را اضطراب می‌نامیم. به عنوان مثال اضطراب اجتماعی شامل ترس پیش‌بینی شده از موقعیت‌های اجتماعی است.
قرار گرفتن مکرر در معرض یک شی یا موقعیت ترسناک می‌تواند منجر به آشنایی و سازگاری شده و احساس ترس و اضطراب را کاهش دهد.
احساسی به نام انزجار
انزجار یکی دیگر از لیست شش احساسات اساسی است که اکمن توصیف کرده است. انزجار را می‌توان به روش‌های مختلفی از جمله:
- زبان بدن: دور شدن از موضوع انزجار
- واکنش‌های بدنی: استفراغ
- حالات صورت: چین و چروک بینی و پیچ خوردن لب بالا
مشاهده کرد. این حس دافعه می‌تواند از موارد مختلفی نشات بگیرد. از جمله طعم، ظاهر (نما) یا بوی نامطبوع و …. محققان بر این باورند که این احساس در واکنش به غذاهایی که ممکن است مضر یا کشنده باشند، تکامل یافته است. به عنوان مثال وقتی مردم غذاهایی که فاسد شده‌اند را بو می‌کنند یا می‌چشند، انزجار یک واکنش معمول است. بهداشت ضعیف، عفونت، پوسیدگی و مرگ نیز می‌تواند واکنش انزجارآمیز را تحریک کند. افراد همچنین می‌توانند انزجار اخلاقی را تجربه کنند.
احساسی به نام خشم
عصبانیت و خشم می‌تواند یکی از احساسات اساسی به خصوص و قوی باشد که با احساس تحریک، ناامیدی و خصومت نسبت به دیگران مشخص می‌شود. وقتی تهدیدی در ما حس خشم ایجاد می‌کند، ممکن است تمایل داشته باشید که خطر را از خود دور و از خود محافظت کنید. خشم اغلب از طریق:
- حالات صورت: اخم یا زل زدن
- زبان بدن: موضع‌گیری شدید
- تن صدا: زشت حرف زدن یا داد زدن
- پاسخ‌های فیزیولوژیکی: تعریق یا قرمز شدن
- رفتارهای پرخاش‌گرانه: ضربه زدن، لگد زدن یا پرتاب اشیا
قابل مشاهده است. در حالی که غضب اغلب به عنوان یک احساس منفی در نظر گرفته می‌شود، اما گاهی اوقات می‌تواند مفید باشد. این رفتار می‌تواند در کمک به روشن شدن نیازهای شما در یک رابطه سازنده باشد، و همچنین می‌تواند انگیزه شما را برای اقدام و یافتن راه حل برای مواردی که شما را آزار می‌دهد بیشتر کند. اما اگر بیش از حد باشد یا به روش‌هایی ناسالم، خطرناک یا مضر برای دیگران بیان شود بد است. خشم کنترل نشده می‌تواند به سرعت به پرخاشگری، یا خشونت تبدیل شود. این نوع احساسات می‌توانند عواقب ذهنی و جسمی داشته باشند. عصبانیت کنترل نشده، تصمیم‌گیری منطقی را دشوار می‌کند و حتی می‌تواند بر سلامت جسمی شما نیز تأثیر بگذارد.
خشم با رفتارهای پر خطر مانند رانندگی تهاجمی، مصرف الکل و استعمال دخانیات نیز همراه است.
احساسی به نام تعجب
شگفتی و تعجب یکی دیگر از شش احساسات اساسی انسانی است که در ابتدا توسط اکمن توصیف شده است. غافلگیری معمولاً كوتاه و مختصر است این نوع احساسات می‌توانند مثبت، منفی یا خنثی باشند. به عنوان مثال، یک سورپرایز ناخوشایند ممکن است شامل زمانی شود که شب هنگام که به سمت ماشین خود می‌روید و از طرف کسی ترسانده می‌شوید. نمونه‌ای از یک سورپرایز خوشایند ورود به خانه است در حالی که می‌بینید نزدیک‌ترین دوستان شما برای جشن تولدتان جمع شده‌اند. غافلگیری اغلب با موارد زیر مشخص می‌شود:
- حالات صورت: بالا بردن ابروها، گشاد شدن چشم ها و باز کردن دهان
- پاسخ‌های بدنی: پرش به عقب
- واکنش‌های کلامی: داد زدن، جیغ زدن، یا نفس نفس زدن
غافلگیری نوع دیگری از تعجب است. اگر افراد دچار وحشت شوند، ممکن است دچار ترکیدن آدرنالین شوند که به آماده‌سازی بدن برای مبارزه یا فرار کمک می‌کند. تعجب می‌تواند تأثیرات مهمی در رفتار انسان داشته باشد. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که افراد تمایل دارند وقایع شگفت‌آور را مشاهده کنند.
به همین دلیل است که حوادث غافلگیر کننده و غیرمعمول اخبار بیش از بقیه در حافظه برجسته می‌شوند. تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که افراد بیشتر تحت تأثیر استدلال‌های شگفت‌آور قرار می‌گیرند و از آن‌ها بیشتر می‌آموزند.
سایر احساسات
این احساسات اساسی توصیف شده توسط اكمن تنها بخشی از انواع مختلف احساساتی است كه افراد قادر به تجربه آن هستند. نظریه اكمن نشان می‌دهد كه این احساسات اساسی در كل فرهنگ‌های سراسر جهان یکسانند. با این حال، سایر نظریه‌ها و تحقیقات جدید همچنان به بررسی انواع مختلف احساسات و نحوه طبقه‌بندی آن‌ها می‌پردازند. اكمن بعداً تعداد دیگری از احساسات را به لیست خود اضافه كرد اما اظهار داشت كه برخلاف شش احساس اصلی او، لزوماً نمی‌توان سایر احساسات را از طریق حالت صورت شناسایی كرد. برخی از احساساتی که او بعداً شناسایی کرد عبارتند از:
- حقارت
- قناعت
- خجالت
- هیجان
- گناه
- افتخار به موفقیت
- تسکین
- شرم
سایر روانشناسان چه می‌گویند؟
همه نظریه پردازان در مورد چگونگی طبقه‌بندی احساسات یا اینکه واقعاً احساسات اساسی کدامند، اتفاق نظر ندارند. در حالی که نظریه اکمان یکی از مشهورترین نظریه‌ها است، نظریه پردازان دیگری ایده‌های خود را درباره آنچه که احساسات هسته اصلی تجربه انسانی را تشکیل می‌دهند ارائه داده‌اند.
یک مطالعه جدیدتر نشان می‌دهد که احساسات اساسی بیش از 6 حس ذکر شده‌اند. حداقل 27 احساس متمایز وجود دارد که همه آن‌ها بسیار به هم پیوسته‌اند. به عبارت دیگر، احساسات حالاتی نیستند که به صورت جداگانه رخ دهند. در عوض، این مطالعه نشان می‌دهد که شیب‌های عاطفی وجود دارند و این احساسات مختلف روابط عمیقی با هم دارند.
همانطور که اشاره شد، احساسات می‌توانند هم مثبت و هم منفی باشند. برای مهار و کنترل احساسات منفی روی سامانه مشاوره آنلاین یاری وی حساب باز کنید. با مشاوره‌های روانشناسی می‌توانیم بر احساسات منفی غلبه کرده و زندگی بهتری را تجربه کنیم.
