شاید بتوان این‌طور ادعا کرد که این اختلال روانی تمام جوانب زندگی فرد را در بر می‌گیرد. اما واقعیت این است که دانش پزشکی و روان‌شناسی پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای را درزمینۀ درمان اوتیسم در کودکان تجربه کرده‌اند. اگر روزی اوتیسم بیماری ناشناخته‌ای به شمار می‌رفت، امروز به پشتوانۀ سال‌ها تلاش متخصصان، درمان اوتیسم امکان‌پذیر شده است. در ادامه هر چیزی را که لازم است شما به‌عنوان والدین، درخصوص بیماری اوتیسم بدانید، بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
اوتیسم چیست؟
در حال حاضر بیش از یک قرن از زمان تشخیص اوتیسم به‌عنوان نوعی اختلال عصبی-رفتاری در انسان‌ها سپری شده است. متخصصان کشور سوئیس نخستین‌بار واژۀ اوتیسم را برای نوعی بیماری روانی در انسان‌ها به کار بردند؛ اما واقعیت این است که تشخیص آن‌ها شباهت بسیار زیادی به بیماری اسکیزوفرنی داشت. تا اینکه رفته‌رفته تحقیقات گسترده‌ای در سطح دنیا دربارۀ این دو بیماری صورت گرفت و مرزهای مشخصی نیز بین اوتیسم و اسکیزوفرنی تعریف شد.
اجازه دهید ابتدا به تعریف رسمی انجمن اوتیسم ایران دربارۀ اوتیسم اشاره کنیم: اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است؛ یعنی بخش‌های مختلف مغز نمی‌توانند به‌درستی با هم ارتباط برقرار کنند. افراد دارای اوتیسم دنیا را به شکل دیگری می‌بینند، می‌شنوند و حس می‌کنند. آن‌ها نمی‌توانند با ما که در دنیای دیگری هستیم ارتباط برقرار کنند. به همین دلیل دچار نوعی اختلال به نام درخودماندگی می‌شوند.
آمارها درخصوص بیماری اوتیسم
همان‌طور که اشاره کردیم، نخستین‌بار در سال 1911 اوتیسم به‌عنوان نوعی اختلال روانی در انسان تشخیص داده شد. در گذشته آمار ابتلا به اوتیسم در دنیا از بین هر 1000 نفر، حدود 6 نفر بود. اما از دهۀ 1980 به بعد، روند ابتلا به اوتیسم، به‌خصوص در کودکان افزایش پیدا کرده است. نتیجۀ تحقیقی که در سال 2018 در آمریکا منتشر شد نشان می‌دهد از هر 59 کودکی که در این کشور متولد می‌شوند، یک نفر دچار اختلال اوتیسم می‌شود. همچنین، متخصصان از روند رو به افزایش اوتیسم در کودکان بسیار نگران هستند.
سال گذشته نیز سازمان بهداشت جهانی در اطلاعیه‌ای درخصوص اوتیسم بیان کرد که از هر 160 تولد در جهان، یک نفر مبتلا به اوتیسم می‌شود. این آمار در کشور ما نیز توسط وزارت بهداشت و درمان، در هر 150 تولد یک نفر اعلام شده است.
چه عواملی باعث بروز اوتیسم در کودکان می‌شوند؟
با وجود اینکه بیش از یک قرن از تشخیص اوتیسم به‌عنوان نوع بیماری روانی در دنیا می‌گذرد، اما هنوز تحقیقات در این زمینه ادامه دارد. به همین دلیل نمی‌توان با قاطعیت اعلام کرد که تمام عواملی که به بروز اوتیسم در کودکان و نوجوانان منجر می‌شود، تشخیص داده شده است. اوتیسم به دلیل اختلالات مغزی در انسان به وجود می‌آید. این اختلالات پردازش اطلاعات را در ذهن انسان به مخاطره می‌اندازد.
تاکنون چند عامل در مقالات کودک و نوجوان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل بروز بیماری اوتیسم در کودکان مطرح شده است که عبارت‌اند از:
۱. مشکلات ژنتیکی
بررسی‌های متخصصان علم ژنتیک ثابت کرده است که اوتیسم را می‌توان نوعی بیماری موروثی به شمار آورد. ایجاد اختلالات ژنتیکی، به‌خصوص مشکلاتی از قبیل سندروم رت و ایکس شکننده می‌تواند در بروز اوتیسم در کودکان مؤثر باشد. تجربه نشان داده است که بخش قابل توجهی از کودکان مبتلا به اوتیسم، در خانوادۀ خود سابقۀ این بیماری را دارند. البته تمام اختلالات ژنتیکی به‌صورت ارثی منتقل نمی‌شوند، بلکه بخشی از آن‌ها در اثر عوامل طبیعی که ممکن است در زندگی هرکسی به وجود بیاید، رخ می‌دهند.
۲. عوامل محیطی
برخی تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که آلودگی‌های محیطی از قبیل ویروس‌ها می‌توانند در ایجاد اوتیسم در کودکان مؤثر باشند. البته اختلافات زیادی بر سر این مسئله بین متخصصان وجود دارد و هنوز تحقیقات در این زمینه کامل نشده است.
۳. استفاده از برخی داروها در دوران بارداری
دسته‌ای از داروها، ازجمله والپروئیک و تالیدومید هستند که برای کنترل بیماری صرع استفاده می‌شوند. استفادۀ مادران باردار از این دو دارو می‌تواند خطر ابتلا به اوتیسم در کودکان را افزایش دهد.
۴. کمبود مواد معدنی در بدن مادر
آهن یکی از مهم‌ترین مواد معدنی مورد نیاز بدن هر انسانی است. یک بررسی آزمایشگاهی نشان داده است که در اثر کمبود آهن در بدن مادر باردار، احتمال ابتلای نوزاد به اوتیسم تا حدود پنج برابر افزایش پیدا می‌کند.
۵. بارداری در سنین بالا
جهش ژنتیکی به‌عنوان اصلی‌ترین عامل ایجاد اوتیسم در کودکان به شمار می‌رود. احتمال این رخداد در بارداری در سنین بالا افزایش پیدا می‌کند. بررسی‌های محققان نشان داده است که بارداری بالای چهل سال احتمال ابتلای نوزاد به اوتیسم را 15درصد افزایش می‌دهد.
۶. ابتلای مادر به دیابت
بیماری دیابت نیز یکی از عواملی است که در بروز اوتیسم در نوزادان اثرگذار است. خطر این بیماری زمانی افزایش پیدا می‌کند که مادر در طول دورۀ بارداری به دیابت مبتلا شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمال ابتلای نوزاد به اوتیسم در چنین شرایطی تا 63درصد افزایش می‌یابد.
انواع اوتیسم در نوجوانان و کودکان
همان‌طور که اشاره شد، اختلالات ناشی از اوتیسم به شکل‌های گوناگونی در افراد ظاهر می‌شود. یک فرد مبتلا به اوتیسم ممکن است هم‌زمان دچار چند اختلال باشد. اما برای آنکه بتوان دسته‌بندی مناسبی درخصوص انواع اوتیسم در کودکان ارائه داد، چهار دستۀ زیر مطرح می‌شوند:
1. اختلال درخودماندگی
این نوع از اوتیسم به‌عنوان شایع‌ترین مدل اوتیسم در کودکان به شمار می‌رود. کودکان مبتلا به اختلال درخودماندگی نمی‌توانند ارتباطات اجتماعی مناسبی با دیگران برقرار کنند و در حرف‌زدن نیز مشکل دارند. معمولاً در صورت ابتلای کودکان به اختلال درخودماندگی، قبل از سه‌سالگی علائم آن ظاهر می‌شود.
2. سندروم اسپرگر
کودکان مبتلا به سندروم اسپرگر به‌هیچ‌وجه مشکلی در حرف‌زدن ندارند و صرفاً در تعاملات اجتماعی ضعیف هستند. حتی برخی تحقیقات نشان می‌دهد که متوسط ضریب هوشی این دسته از کودکان، بالاتر از متوسط هوشی سن آن‌هاست.
3. اختلال فراگیر رشد
این اختلال تحت عنوان اوتیسم آتیپیک نیز شناخته می‌شود. علائم و نشانه‌های این بیماری در دو دستۀ بالا مشاهده نمی‌شود. صرفاً برخی رفتارهای خاص از کودکان مبتلا به این بیماری سر می‌زند که موجب شده است این دسته‌بندی برای آن‌ها ایجاد شود. البته تعداد کودکان مبتلا به اوتیسم آتیپیک نیز بسیار کمتر است.
4. اختلال فروپاشی دوران کودکی
نادرترین نوع ابتلا به اوتیسم در کودکان، اختلال فروپاشی دوران کودکی است. در این حالت، کودک معمولاً تا دوسالگی کاملاً طبیعی رفتار می‌کند و هیچ نشانه‌ای از ابتلا به اوتیسم در رفتار او مشاهده نمی‌شود؛ اما به‌یک‌باره تمام مهارت‌های ارتباطی خود را از دست می‌دهد و به نوعی از اوتیسم مبتلا می‌شود.
نگاهی به مهم‌ترین علائم اوتیسم
علائم اوتیسم در نوجوانان و کودکان چیست؟ این سؤال مهمی است که اهمیت زیادی برای والدین دارد. در ادامه به مهم‌ترین علائم بیماری اوتیسم در کودکان و نوجوانان اشاره می‌کنیم.
7 مورد از علائم اوتیسم در کودکان
مهم‌ترین نشانه‌های بروز اوتیسم در کودکان عبارت است از:
- وقتی آن‌ها را به اسم صدا می‌زنید، پاسخ نمی‌دهند.
- از برقراری ارتباط چشمی با دیگران اجتناب می‌کنند.
- لبخند شما را با لبخند پاسخ نمی‌دهند.
- در مواجهه با طعم، بو یا صدایی که به آن علاقه ندارند، واکنش منفی شدیدی از خود نشان می‌دهند.
- انجام برخی حرکات تکراری مانند دست‌زدن، تکان‌دادن بدن و انگشتان.
- کمتر صحبت کردن نسبت به سایر کودکان هم‌سن خود.
- تکرار مکرر برخی عبارات.
7 مورد از علائم اوتیسم در نوجوانان
مهم‌ترین نشانه‌های بروز اوتیسم در نوجوانان عبارت است از:
- از درک احساسات و افکار دیگران ناتوان هستند.
- به یک برنامۀ تکراری روزانه وابسته هستند و درصورتی‌که این برنامه تغییر کند، به‌شدت واکنش نشان می‌دهند.
- به برخی کارها و فعالیت‌های خاص علاقۀ بیش از حدی دارند.
- درصورتی‌که از آن‌ها بخواهید کار خاصی را انجام دهند، بسیار ناراحت می‌شوند.
- به‌سختی با دیگران ارتباط دوستانه برقرار می‌کنند و بیشتر دوست دارند تنها باشند.
- درک درستی از حرف‌هایی که به آن‌ها می‌گویید، ندارند.
- به‌سختی می‌توان فهمید که چه احساسی دارند.
آیا اوتیسم در دختران و پسران متفاوت است؟
تحقیقات نشان داده است که بیشتر مبتلایان به اوتیسم، پسر هستند. به‌علاوه، علائم رفتاری اوتیسم در دختران و پسران نیز تفاوت‌هایی دارند. معمولاً دختران اوتیسمی آرام‌تر هستند و بهتر می‌توانند موقعیت‌های اجتماعی را درک کنند. همین مسئله موجب می‌شود که تشخیص اوتیسم در کودکان دختر سخت‌تر باشد. اما پسران معمولاً علائم آشکاری از ابتلای به اوتیسم را از خود بروز می‌دهند.
تشخیص اوتیسم در کودکان و نوجوانان چه فرایندی دارد؟
اولین و مهم‌ترین گام برای تشخیص اوتیسم در کودکان، بررسی علائمی است که در بالا اشاره کردیم. چنانچه والدین یک یا چند مورد از علائم ابتلا به اوتیسم را در کودک خود تشخیص دادند، باید او را به نزد پزشک متخصص ببرند. معمولاً توصیه می‌شود که حتی در صورت مشاهده‌نکردن علائم اوتیسم نیز در 18ماهگی و 2سالگی، یک‌مرتبه کودک توسط پزشک معاینه شود.
پزشک متخصص رفتار کودک را زیر نظر می‌گیرد و همچنین سوابق ابتلا به اوتیسم در خانوادۀ او را به‌دقت بررسی می‌کند. سپس دربارۀ رفتار کودک در خانه، از والدین او پرس‌وجو می‌کند. به این ترتیب، کار غربالگری کودک به پایان می‌رسد. درصورتی‌که پزشک تشخیص بدهد که نیاز به بررسی‌های بیشتر وجود دارد، کودک وارد فاز آزمایش می‌شود.
در این فاز، کودک به نزد متخصصانی در حوزۀ گفتاردرمانی و کاردرمانی برده می‌شود. در برخی موارد نیز به تشخیص پزشک معالج، نیاز به بررسی بیشتر توسط متخصص اعصاب و روان وجود دارد. مبتنی بر استانداردهای تعریف‌شده توسط مراجع ذی‌صلاح، آزمایش‌های مختلفی روی کودک صورت می‌گیرد.
درنهایت اگر دو نشانۀ زیر توسط پزشکان تشخیص داده شود، کودک مبتلا به اوتیسم اعلام می‌شود:
1. ناتوانی در برقراری ارتباطات اجتماعی
اگر کودک نتواند به‌خوبی مهارت‌های اجتماعی را از خود بروز دهد و در برقراری ارتباط کلامی، چشمی و حتی حرف‌زدن نیز مشکل داشته باشد، به احتمال زیاد به اوتیسم مبتلا شده است.
2. الگوهای رفتاری تکراری و محدود
تکرار برخی الفاظ و حرکات بدنی در کودکان، نشانۀ آشکاری از ابتلا به اوتیسم به شمار می‌رود.
انواع روش‌های درمان اوتیسم در کودکان
تاکنون درمانی قطعی برای اوتیسم معرفی نشده است؛ اما روش‌هایی توسط متخصصان علوم پزشکی و روان‌شناسی برای درمان اوتیسم در کودکان استفاده می‌شود. به‌طورکلی هرچقدر تشخیص اوتیسم زودتر اتفاق بیفتد، امکان درمان و بهبود این بیماری زیر نظر پزشکان متخصص بیشتر است. البته در هر سنی اقدامات درمانی پزشکان می‌تواند مؤثر واقع شود. برخی از مهم‌ترین روش‌هایی که برای درمان اوتیسم استفاده می‌شود، عبارت است از:
- رفتاردرمانی؛
- کاردرمانی؛
- گفتاردرمانی؛
- فیزیوتراپی؛
- بازی‌درمانی؛
- ماساژ؛
- تزریق دز بالای ویتامین‌ها با نظر پزشک؛
- اکسیژن‌درمانی با فشار بالا؛
- شیمی‌درمانی برای دفع فلزات سنگین از بدن؛
- ملاتونین برای برطرف‌کردن مشکلات بی‌خوابی؛
- ورزش‌کردن (دوچرخه‌سواری، ژیمناستیک، اسب‌سواری، هنرهای رزمی و…).
آیا کودکان مبتلا به اوتیسم باید رژیم غذایی خاصی داشته باشند؟
به‌طورکلی باید از مصرف مواد غذایی که در تشدید اختلالات روانی در کودکان مبتلا به اوتیسم مؤثر است، اجتناب شود. افزودنی‌ها و چاشنی‌ها برخی از این مواد خوراکی هستند که تأثیرات منفی زیادی روی عملکرد سیستم عصبی انسان به‌جا می‌گذارند. برخی از مهم‌ترین مواد غذایی که باید در رژیم غذایی کودکان اوتیسم قرار گیرد، عبارت است از:
- آب فراوان؛
- میوه‌جات و سبزیجات تازه؛
- مولتی‌ویتامین‌ها؛
- خوراکی‌های دارای چربی‌های غیراشباع؛
- گوشت سفید مانند ماهی، مرغ و میگو.
آیا امکان پیشگیری از بروز اوتیسم در کودکان وجود دارد؟
اگر عامل ژنتیک را به‌عنوان مشکلی که از حوزۀ اختیار فرد خارج است، کنار بگذاریم، سایر عوامل بروز اوتیسم در کودکان قابل کنترل است. سبک زندگی سالم مهم‌ترین راه برای پیشگیری از بروز اوتیسم در کودک به شمار می‌رود. مصرف غذای سالم، پرهیز از رفتارهای پرخطر، استفادۀ محدود از دارو در دوران بارداری، انجام کامل واکسیناسیون در دورۀ بارداری و حضور در محیط‌های سالم و به‌دور از تنش، از مهم‌ترین را‌ه‌ها برای جلوگیری از بروز اوتیسم در کودکان به شمار می‌روند.
متأسفانه هنوز داروی علمی و اثرگذاری برای کنترل اوتیسم ابداع نشده است و تلاش‌های محققان در این راستا ادامه دارد.
آیا امکان تشخیص ابتلا به اوتیسم در دوران بارداری وجود دارد؟
در حال حاضر امکان تشخیص ابتلای نوزادان به اوتیسم در دورۀ بارداری وجود ندارد. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد مادرانی که در دورۀ بارداری، تغذیۀ ویتامین دی مناسبی دارند، به‌هیچ‌وجه کودکان مبتلا به اوتیسم به دنیا نمی‌آورند.
آیا ابتلا به اوتیسم صرفاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد؟
اگرچه تعداد افراد بالغی که به اوتیسم مبتلا می‌شوند بسیار اندک است، اما این امکان وجود دارد که در سنین بالا نیز افراد به اوتیسم مبتلا می‌شوند. البته پزشکان معتقدند در سنین بالا افراد توانایی غلبه بر مشکلات رفتاری و کنترل ارتباطات خود را دارند، به همین دلیل احتمال تشخیص اوتیسم در بزرگسالان کمتر است. عمدۀ موارد ابتلا به اوتیسم تا قبل از دوسالگی تشخیص داده می‌شود.
برای درمان اوتیسم در کودکان، یاری وی در کنار شماست
اوتیسم در کودکان یکی از نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌های والدین به شمار می‌رود. در عین اینکه باید دقت زیادی روی علائم بروز اوتیسم در کودکان داشت، نباید وسواس بیش از حد نیز به خرج داده شود. هر رفتار گذرا و محدودی نشانۀ اوتیسم نیست. غربالگری پزشکی بهترین راه برای تشخیص اوتیسم به شمار می‌رود و به این ترتیب والدین می‌توانند نگرانی را از خود دور کنند.
ما در یاری وی در کنار والدین گرامی هستیم تا به هرگونه سؤال یا ابهامی که درخصوص اوتیسم در کودکان برای آن‌ها ایجاد می‌شود، پاسخ دهیم. تیم مشاورۀ متخصص و باتجربۀ یاری وی که در حوزه مشاوره کودک و نوجوان فعالیت دارند, تاکنون درزمینۀ درمان بسیاری از کودکان اوتیسم و همچنین مشاورۀ پیشگیری از وقوع اوتیسم موفق بوده است. با مشورت متخصصان یاری وی، فرزندانی سلامت و موفق داشته باشید.
