این روش، اولین‌بار توسط جفری یانگ، روانشناس آمریکایی معرفی شد. اما این را که اصلاً طرحواره ها چه هستند، در زندگی ما چه نقشی دارند و چطور می‌توانیم با درمان آن‌ها به مشکلات روحی‌مان خاتمه دهیم، در ادامه برای شما بازگو خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
فهرست محتوا
طرحواره چیست؟
قبل از صحبت دربارۀ طرحواره درمانی خوب است به توضیح واژه و معنی طرحواره بپردازیم. طرحواره ها مجموعه‌ای از رفتار، عادات و عقاید ما هستند که موجب بروز رفتارهایی در ما می‌شوند. این طرحواره‌ها در دو گروه «سالم و سازگار» و «ناسالم و ناسازگار» دسته‌بندی می‌شوند.
درواقع، طرحواره‌ها همان خشت‌های اول زندگی هستند که اگر کج گذاشته شوند، کج و معوجی شخصیتمان تا ثریا ادامه خواهد داشت. طرحواره‌های سازگار به رشد، موفقیت و پیشرفت ما کمک کرده، اما طرحواره‌های ناسازگار موجب بروز رفتارهای ناسازگار می‌شوند. به این طرحواره ها، تله‌های زندگی نیز گفته می‌شود. جفری یانگ معتقد بود که 18 طرحوارۀ ناسازگار درون ما وجود دارد. او مدتی بعد از استفاده از روش‌های درمانی شناختی-درمانی روی مراجعانش متوجه شد که روش‌های قدیمی نیاز به ترکیب دارند و درنتیجه طرحواره درمانی را معرفی کرد. درواقع، طرحواره درمانی روشی ترکیبی از سایر روش‌های درمانی است.
طرحواره‌ها از چه زمانی به وجود می‌آیند؟
تحقیقات انجام‌شده روی مبحث «طرحواره چیست» نشان می‌دهد بیشتر این طرحواره ها از کودکی در ذهن ما ایجاد شده‌اند. عبارات زیر را بخوانید:
- من هیچ‌وقت خوش‌شانس نبوده‌ام.
- هیچ‌وقت کسی مرا دوست نداشته است.
- من هوش اجتماعی پایینی دارم.
- نمی‌توانم در جمع صحبت کنم.
- بودن و حضور من اهمیتی ندارد.
چند عبارت برای شما آشنا بود؟ این باورها، همان طرحواره‌های ناسازگار هستند. جفری یانگ معتقد بود هرکدام از ما در ارتباط با این طرحواره‌ها از سه رفتار ناسازگار تبعیت می‌کنیم:
- تسلیم می‌شویم:
گاهی این افکار چنان در باور افراد ثبت می‌شوند که جز تسلیم‌شدن، راهکاری برای آن سراغ ندارند. به این ترتیب تسلیم می‌شوند و برای مثال می‌پذیرند که هیچ‌وقت دوست‌داشتنی نبوده‌اند.
- از طرحواره فرار می‌کنیم:
فرار و اجتناب از طرحواره یکی دیگر از رفتارهای ناسازگار محسوب می‌شود. فرد برای دوری از این طرحواره‌ها دست به هر کاری می‌زند. اعتیاد به کار و موادمخدر و رفتارهای مخاطره‌آمیز ازجمله رفتارهای مقابله‌ای اجتنابی محسوب می‌شوند.
- جبران افراطی می‌کنیم:
سعی در سرکوب طرحواره گاهی به بروز رفتارهای عصبی و مطالبه‌گری افراطی منجر می‌شود.
به همین جهت یانگ طرحواره درمانی را پیشنهاد داد تا رفتار درست در‌این‌باره را طی جلسات مشاوره بیاموزیم.
انواع طرحواره‌ها را می‌شناسید؟
طرحواره درمانی به بررسی طرحواره های ناسازگار می‌پردازد. همان‌طور که اشاره شد، به‌طور‌کلی 18 طرحوارۀ ناسازگار وجود دارد. در ادامه این تله‌های زندگی را به‌طور مختصر بررسی می‌کنیم:
- اطاعت‌پذیری:
افرادی که در این تلۀ زندگی گرفتارند، معمولاً نیاز دارند تحت سلطه و کنترل باشند. این افراد همیشه سعی در موافقت دارند، مهربان‌اند و مستقل‌عمل‌کردن برایشان سخت و دشوار است. این افراد حتی خشمشان را نیز پنهان می‌کنند و همین موضوع باعث می‌شود انفجارهای رفتاری ناخواسته‌ای داشته باشند. البته که نه‌تنها این طرحواره، بلکه همۀ تله‌های ناسازگار قابل درمان هستند. برای مثال، مشاورۀ خشم می‌تواند به مهارت کنترل خشم کمک کند.
- بازداری هیجانی:
افرادی که طرحوارۀ بازداری هیجانی دارند، نمی‌توانند احساسات و هیجاناتشان را به‌خوبی بیان کنند. بیان‌کردن دوست‌داشتن انسان‌ها برای این افراد سخت است و عقیده دارند بهتر است هیجاناتشان را کنترل کنند. این افراد نیز ممکن است مثل یک آتش‌فشان نابه‌هنگام فوران کنند، اما در حالت عادی منطق و استدلال را بر کنش و بروز ترجیح می‌‌دهند.
- شکست:
افرادی که دائماً خودشان را بازنده می‌بینند و احساس می‌کنند محکوم به شکست هستند، گرفتار این طرحواره هستند. این طرحواره بیشتر در محیط کار نمایان می‌شود و باعث عدم پیشرفت، تعهد و خلاقیت می‌شود. عدم اعتماد‌به‌نفس از دیگر تأثیرات طرحوارۀ شکست است.
- رهاشدگی:
طرحواره رهاشدگی این احساس را در فرد ایجاد می‌کند که ممکن است هر لحظه عزیرانشان را از دست بدهند و تنها بمانند. این افراد گاهی دچار سوء‌برداشت می‌شوند. تا‌به‌حال برایتان پیش آمده است که در صورت عدم پاسخ‌دهی تماس تلفنی، آشفته شوید؟ و گمان کنید که فرد از روی قصد این کار را انجام داده است؟ اگر پاسخ شما به این پرسش بله است، متأسفانه گرفتار طرحواره رهاشدگی هستید. همین موضوع گاهی باعث ایجاد حس مالکیت شده و روابط عاطفی را ناپایدار می‌کند.
- تأییدطلبی:
طرحوارۀ تأییدطلبی باعث می‌شود افراد همۀ تلاش خود را برای خشنودی دوستان، عزیزان و حتی غریبه‌ها بکنند. این افراد برای تحسین دیگران و کسب رضایت آن‌ها تلاش می‌کنند و برایشان سخت و دشوار است که افراد به خاطر آنچه هستند، تأییدشان کنند. ضعف عزت نفس یکی از مهم‌ترین عوارض تلۀ تأییدطلبی است. مشاورۀ اعتماد‌به‌نفس و عزت نفس بهترین راهکار برای رهایی از تلۀ تأییدطلبی است.
- بی‌اعتمادی رفتاری:
دائماً نگران خیانت، خشونت، سوءاستفاده یا بدرفتاری از سوی دیگران هستید؟ معمولاً به سختی احساس امنیت و اطمینان کسب می‌کنید؟ اگر پاسخ شما به این پرسش‌ها مثبت است، گرفتار طرحوارۀ بی‌اعتمادی رفتاری هستید. این مسئله اعتماد‌به‌نفستان را نیز کاهش می‌دهد و حتی گاهی خروج از یک رابطۀ تهدیدآمیز با بدرفتاری‌های عاطفی را برایتان سخت می‌کند.
- آمیختگی:
گاهی افراد آن‌قدر خودشان را به شریک زندگی یا والدین‌شان وابسته می‌کنند که گویی خودشان به‌تنهایی زندگی مستقلی ندارند. این افراد حتی اگر موضوعی را از عزیزانشان پنهان کنند، احساس گناه و خیانت می‌کنند.
- بزرگ‌منشی:
تلۀ بزرگ‌منشی در تضاد با تأییدطلبی و اطاعت‌پذیری است. افرادی که این طرحواره را دارند، نیازهای خودشان را از سایرین مهم‌تر می‌دانند، دائماً طلبکارند و به‌راحتی از خطوط قرمر رد می‌شوند. این افراد دوست دارند همه‌چیز در زمان، مکان و طبق خواستۀ آن‌ها انجام شود. این افراد از اجبار در کار گریزان‌اند و دوست دارند قوانین را نادیده بگیرند. همین موضوع موجب خودخواهی، بدرفتاری و کنترل‌گری در روابط می‌شود.
- بدبینی:
افراد با این طرحواره دائماً به نکات منفی توجه دارند و گمان می‌کنند حتی اگر کاری به‌خوبی پیش برود، موقتی است. همیشه می‌ترسند و انتظار دردسر و هر رخداد بدی را دارند.
- تنبیه:
افراد گرفتار تلۀ تنبیه، دائماً به خودشان سخت می‌گیرند، از خودشان عصبانی هستند و اگر اتفاق بدی برایشان بیفتد، خودشان را مستحق همدلی نمی‌دانند. افراد با تلۀ تنبیه، از خودشان انتفاد می‌کنند و بخشیدن خودشان و حتی دیگران برایشان سخت است. این افراد تنبیه را بهترین راهکار برای جبران اشتباهات می‌دانند.
- وابستگی:
افرادی که به تلۀ وابستگی مبتلا هستند، احساس می‌کنند مراقبت از خودشان سخت است. آن‌ها دائماً متکی هستند و در تصمیم‌گیری نیاز به همراهی دارند. این افراد مدام نظرشان دربارۀ موضوع‌ها تغییر می‌کند و از هر نوع مسئولیت‌پذیری، خلاقیت و موقعیت چالش‌برانگیزی فراری هستند. تلۀ وابستگی باعث می‌شود که برای خوشبختی منتظر همسر ایدئال و قوی باشند.
- خویشتن‌داری ناکافی:
اگر تمرکزکردن به‌مدت طولانی برایتان دشوار است، به‌سختی ذهن و هیجانات خود را کنترل می‌کنید و پیامد رفتارتان برایتان بی‌اهمیت است، در تلۀ خویشتن‌داری ناکافی گرفتارید. افراد با تلۀ خویشتن‌داری ناکافی معمولاً با اشتیاق شدیدی کاری را شروع می‌کنند، اما خیلی زود از آن خسته می‌شوند. آن‌ها دائماً به دنبال تغییر موقعیت‌های شغلی هستند و بدون فکر عمل می‌کنند.
- آسیب‌پذیری:
افراد با تلۀ آسیب‌پذیری، دائماً نگران این موضوع هستند که آسیب ببینند. این آسیب از نظر آن‌ها می‌تواند به مال، سلامتی روحی و جسمی وارد شود. این افراد کم‌و‌بیش مضطرب‌اند و همین موضوع باعث می‌شود لذت چندانی از زندگی نبرند. به‌علاوه، از انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها مثل سوارشدن آسانسور، سفر با هواپیما، رانندگی و حتی ترفیع شغلی نیز می‌ترسند.
- ایثار:
افراد قربانی یا ایثارگر آن‌قدر به دیگران و نیازهایشان توجه دارند که اگر نیازهای خودشان را تأمین کنند، دچار احساس گناه می‌شوند. این افراد همیشه در حال همدلی با دیگران‌اند، مسئولیت‌پذیرند و به‌خوبی از دیگران حمایت می‌کنند؛ اما از مشکلات خودشان چشم‌پوشی کرده و دربارۀ آن‌ها صحبت نمی‌کنند.
- انزوای اجتماعی:
افراد با تلۀ انزوای اجتماعی در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب شده و از حضور در جمع‌ها خودداری می‌کنند. حضور در کنار افراد جدید، برای آن‌ها سخت است و دائم به قضاوت‌شدن فکر می‌کنند. این افراد به کارهایی که نیاز به تعامل نداشته باشند، رو می‌آورند و با افراد کمی ارتباط نزدیک دارند. مشاورۀ اضطراب بهترین راهکار برای این طرحوارۀ ناسازگار محسوب می‌شود.
- معیارهای سرسختانه:
تلۀ معیارهای سرسختانه باعث می‌شود افراد انتظارات بسیاری از خودشان داشته باشند. به همین ترتیب، اگر انتظاراتشان از خودشان برآورده نشود، احساس شکست می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود دائماً اضطراب و استرس را تجربه کنند. تلۀ معیارهای سرسختانه موجب عوارض جسمی مثل بی‌خوابی، خستگی، فشار خون بالا، زخم معده و حتی حملات پنیک و افسردگی می‌شود.
- نقص و شرم:
افراد گرفتار به طرحواره نقص و شرم دائماً احساس می‌کنند پر از عیب و نقص هستند. این افراد دائماً در حال پنهان‌کردن خود واقعی‌شان هستند و در مقابل انتقاد سایرین مقاوت بسیاری دارند. تلۀ شرم و نقص گاهی باعث می‌شود که فرد با ایرادگرفتن از دیگران احساس حقارتش را جبران کند.
- محرومیت هیجانی:
آخرین تلۀ زندگی که برای طرحواره درمانی باید بشناسید، دربارۀ افرادی است که معتقدند نیازهای هیجانی اولیه‌شان از سوی دیگران ارضا نمی‌شود. این افراد دائماً گمان می‌کنند که سایرین توجهی به آن‌ها ندارند و از مهربانی، محبت، محافظت و مراقب محروم‌اند. به این تله، طرحواره محرومیت هیجانی گفته می‌شود.
شما گرفتار کدام تله بودید؟ کدام طرحوارۀ ناسالم را کنترل کرده‌اید؟ طرحواره درمانی با کمک تست طرحواره به روان‌درمانگران کمک می‌کند که متوجه شوند کدام تله تأثیر بیشتری در ذهنیت شما دارد. همچنین، مشاورۀ کنترل خشم، اضطراب، اعتماد‌به‌نفس و عزت نفس می‌تواند به شما در بروز رفتار درست کمک کند.
یاری وی؛ بهترین مشاورۀ آنلاین در سراسر دنیا
به کمک تست طرحواره و طرحواره درمانی یاری وی می‌توانید از تله‌های ناسازگار رهایی یابید و آرامش زندگی را تجربه کنید. در هر کجای این کرۀ خاکی که باشید، همراه شما هستیم. مشاوره در یاری وی به‌صورت تلفنی، آنلاین و چت متنی صورت می‌گیرد. ما با متخصصان طرحواره درمانی مجربی همکاری می‌کنیم و به شما یک همراهی بی‌نظیر را تضمین می‌دهیم.
